Ir. Jan Bosma: “De rode werkgever”

Jan Bosma, in zijn latere leven vooral bekend als ir. J. Bosma, werd op 8 januari 1908 geboren in Soerabaya als zoon van Jan Bosma en Maria Theodora Uhl (geboren in Borne). Zijn vader was zeeofficier (Schout-bij-Nacht) en een tijd lang commandant van een eskader in Ned. Oost-Indië. Jan Bosma jr. studeerde in Delft af als elektrotechnisch ingenieur en ging werken voor de Algemene Nederlands-Indische Elektriciteitsmaatschappij op Java.

BORNE - Hij droomde van een Indische carrière. De Japanse bezetting gooide roet in het eten. Bosma zat als krijgsgevangene van de Jappen ergens in een kamp op Java, gescheiden van vrouw en kinderen, die een ander kamp zaten. Na de oorlog kwam er nog niet direct een hereniging, want hij werd naar Australië gestuurd en kreeg daarna de opdracht weer leiding te gaan geven aan de elektriciteitsvoorziening op Midden-Java. Hij maakte de eerste politionele actie nog mee en kon eindelijk eind 1947 terug naar Nederland.

Begin 1948 trad hij als bedrijfsleider in dienst van textielfabriek Spanjaard in Borne. Nogal ongebruikelijk voor een ingenieur, maar te verklaren uit het feit dat hij in 1932 gehuwd was met Mary Boässon die tot de Spanjaard-familie behoorde. Van de joodse familie Spanjaard waren velen in de oorlog omgekomen. Er waren nieuwe mensen nodig in de leiding van het bedrijf. In 1950 volgde hij Karel Spanjaard op als directeur en al gauw zat hij in de Twents-Gelderse Fabrikantenvereniging. Het gezin Bosma woonde jarenlang in een prachtig huis in de Kerkedennen, een stuk bos even buiten Borne rechts van de weg naar Delden, dat was gekocht vanuit het familiebezit van de Spanjaards. In 1958 kwam er een stoel vrij in het Centraal Sociaal Werkgevers Verbond (C.S.W.V.), het grootste werkgeversverbond. Deze zetel was jarenlang bezet geweest door H. Ledeboer van Van Heek en Co. Door het bestuur van de Fabrikantenvereniging werd Bosma gevraagd de vrijgekomen plaats te bezetten. De contacten met collega’s uit het bedrijfsleven buiten Twente trokken hem aan en het werk beviel hem wel.

In 1964 werd hij voorzitter van het CSWV. Het jaar daarvoor al speelde hij een belangrijke rol in het loon- en prijzenoverleg en nam hij deel aan het overleg in de Stichting van de Arbeid. Hij werd een bekend gezicht, ook op de televisie. Daar viel hij op bij interviews, die hij onbevangen, uitstekend formulerend en met iets jongensachtigs in het wat verwonderd kijkende gezicht, tegemoet trad. Tegen zijn eerste interview met Herman Wigbold, in het ‘hol van de leeuw’ bij de VARA zag hij wat op, maar doorstond het glansrijk. Omdat hij zo vaak op televisie was en vooral in actualiteitenprogramma’s als Achter het Nieuws en Brandpunt, was hij in Borne meer bekend als ‘die kerel van de VARA’, dan als fabrieksdirecteur. Bosma was voorzitter van de werkgeversorganisatie in een tijd dat er weinig sprake was van arbeidsonrust of een harde opstelling van de vakbonden.

In 1968 veranderde het CSWV van naam en ging Verbond van Nederlandse Ondernemingen (VNO) heten. Bosma was hiervan nog één jaar tot 1969 voorzitter. Bij zijn afscheid van het VNO werd over hem geschreven: “Als werkgevers in Nederland de laatste jaren meer begrip hebben gekregen voor de maatschappij rondom hen, dan is dit zeker te boeken op het krediet van ir. Bosma, die in zijn functie van het VNO de (ere)bijnaam kreeg van “de rode werkgever”. Vakbondsman Jan Mertens van het NKV noemde hem een voorbeeld van de moderne ondernemer. Zelf heeft ir. Bosma eens gezegd: “Ik heb altijd geprobeerd terreinen te vinden waarop je samen kunt werken zonder dat er van tegenstellingen sprake is. Een van die terreinen is de inspraak en het delegeren van verantwoordelijkheid aan werknemers”. En ook: “De slagvaardigheid van de directie verdraagt niet dat commissarissen zulke bevoegdheden krijgen dat zij in feite-op de stoel van de directie gaan zitten”.

Als directeur van Spanjaard maakte hij de modernisering mee die in gang werd gezet door commercieel directeur Gielen. Deze had zeer specifieke ideeën op het gebied van reclame en marketing. Hij introduceerde vaste merkartikelen (Cinderella-lakens, Teddy-luiers en Kenmore-overhemden), die met behulp van veel reclame als kwaliteitsproducten werden aangeprezen. Ook was Bosma betrokken bij de fusie in 1961 met Nijverdal ten Cate. Na deze fusie, die eigenlijk een overname was, ging het bergafwaarts en moest Spanjaard in 1973 na 109 jaar haar poorten sluiten. Ir. Bosma is op 25 februari 1988 in Delden op 80-jarige leeftijd overleden.