Zoveel keer kerk genaamd Stephanus

De RK Kerk aan de Grotestraat draagt de naam St. Stephanus, maar de kerk in Hertme heet ook Stephanus en de kerk in Bornerbroek ook. Eigenlijk wel verwarrend en vreemd. Hoe komt dat toch? 

BORNE - Pastoor Marc Oortman wijzigde een aantal jaren geleden de naam van de Kerk in Hertme. Deze moest voortaan H. Stephanuskerk heten. Sint Stephanus was de naam voor de kerk aan de Grotestraat in Borne. De kerkgangers in Hertme waren daar niet bepaald gelukkig mee, maar ze konden er weinig tegen inbrengen. Ook ik was ooit verbaasd dat er zoveel Stephanuskerken in deze omgeving zijn en daarom besloot ik mij erin te verdiepen. Ik ontdekte dat er vroeger katholieke regio’s bestonden, kerspel genaamd. Borne, Hertme, Zenderen en Bornerbroek vormden zo’n kerspel. De kerken binnen zo’n kerspel kregen allemaal dezelfde naam als de eerste gebouwde ‘’moederkerk’’. In 1482 werd in Borne de eerste Stephanuskerk ingewijd. De Oude Kerk in het oude centrum van Borne. Deze kerk werd over een bestaand romaans kerkje gebouwd, met financiële steun van Otto, heer van Weleveld, die aan het hoofd stond van een hele rijke familie. Men deed ruim zestig jaar over de bouw. De kerk werd gebouwd als katholieke kerk. Dat verandert in de loop der jaren. Anna van Weleveld die het landgoed erft, trouwt in 1521 met Sweder Schele uit Osnabruck. Hun twee zonen Casper en Christoffer studeren theologie bij Maarten Luther en worden overtuigd Lutheraan. Na de dood van hun ouders verdelen de broers de nalatenschap en Christoffer wordt heer van Weleveld. Hij beroept in 1555 de Lutherse pastoor Petrus van Straelen. De Bornse bevolking blijft katholiek en de pastoor lost dit op door elke ochtend een lutherse en elke middag een katholieke kerkdienst te houden. Over oecumene gesproken!

Schuurkerken
Dit blijft zo tot in 1601 de calvinistische religie wordt ingevoerd. Dan moet alles verdwijnen, dat aan de katholieke kerk herinnert. Beelden en altaren worden verwijderd en de fresco’s worden met witkalk overgoten. Deze worden bij de restauratie in 1918 weer ontdekt en inmiddels zijn grote delen weer zichtbaar gemaakt. Bij opgravingen in 1873 zijn bovendien oude altaarstenen weer boven gekomen. Een van de stenen is op twee zuilen geplaatst en dient nu als Avondmaalstafel.

De katholieken moesten in die periode in het geheim hun geloof belijden en zochten hun heil in schuurkerken Toen de regels weer een beetje versoepeld werden, wilden de katholieken uit Hertme een eigen kerkgebouw. Pastoor Stephanus de Meijer mocht in 1715 op de Kolk een pastoorswoning bouwen, waarvan een deel als kapel functioneerde. (Een deel van de huidige pastorie. Later werd de echte kerk gebouwd). Dit werd de tweede Stephanuskerk binnen het kerspel. In Borne werden eveneens verwoede pogingen ondernomen om een kerkgebouw te realiseren. Hoewel de intolerantie jegens de katholieken afneemt, lopen alle aanvragen vast bij de Drost van Twente die bekend staat als een papenhater. Uiteindelijk wordt er in 1785 een verzoek ingediend bij het Ridderschap en Steden om alsnog een kerkhuis te mogen bouwen op de Noordkamp bij de Koppelsbrink. Nadat de drost op bezoek is geweest en zich royaal heeft laten fêteren, wordt toestemming gekregen. Het kerkhuis, in dit geval een Waterstaatskerk, moet echter wel aan een aantal voorwaarden voldoen, zoals het plaatsen van de toegangsdeuren aan de achterkant, zodat men niet kon zien dat het hier om een kerk ging! Op 12 september 1785 kan pastoor Lammering de eerste steen leggen en op 23 april 1786 kan hij zijn eerste mis opdragen. Hij gaat wonen in de pastorie naast de kerk (huidige bewoner is Rientjes).

In 1798 krijgt Zenderen zijn eigen kerkhuis en Bornerbroek in 1803. Ook deze kerkhuizen, worden naar de martelaar Stephanus vernoemd. Nu zijn er dus al vijf Stephanuskerken in het kerspel. In eerste instantie ging het hier om de zogenoemde waterstaatskerken, die later vervangen werden door echte kerken.

Concurrentie
In Zenderen wordt de parochiekerk aan de Oude Kerkstraat gebouwd. De begraafplaats herinnert hier nog aan. Vroeger werd immers vaak de begraafplaats in de buurt van de kerk aangelegd. De pastoor uit Hertme was ook hier verantwoordelijk voor de eucharistieviering, dat betekende dat hij eens in de twee weken op zondag naar de kerk in Zenderen te kwam om de mis op te dragen. In 1855 kwamen tevens de eerste tien Karmelieten naar Zenderen. Zij kochten het landgoed het Hulscher aan om er te gaan wonen. In dit huis werd bovendien een kapel ingericht die in 1882 door emeritus missiebisschop Kistemaker werd geconsacreerd. (Hij ligt begraven op het kerkhof in Zenderen).

De katholieken uit Zenderen waren uiteraard ook welkom in deze kapel. Hier werd immers elke zondag een dienst gehouden. Dat leidde wel tot enige rivaliteit, vooral toen er steeds meer karmelieten naar Zenderen kwamen, het klooster steeds verder uitgebreid en er een heuse kerk gebouwd werd. Uiteindelijk resulteerde dit in de sluiting van de Stephanuskerk en de sloop van het gebouw in 1948. Gerard Welberg vond in Hertme nog de originele gevelsteen terug. De steen met het opschrift: Huis des Gebets was in een oprit gelegd! De eigenaar was net als Gerard van mening dat de steen terug moest naar Zenderen en dat gebeurde. De gevelsteen werd in het poortgebouw van het kerkhof gelegd. 

Zesde Stephanuskerk
De katholieken in Borne wilden uiteraard ook graag een echte kerk, maar dat had nog heel wat voeten in aarde zoals Hans Gloerich in zijn boek Bonje in Borne beschrijft. Vele locaties passeerden de revue, waaronder De Markt, nu Dorsetplein, de hoek Bekenhorst-Markstraat, de Koppelsbrink op de T-splitsing met de Marktstraat en de huidige locatie die destijds het Bornsche Veld genoemd werd. Pastoor Warmink kon deze royale grond voor een schappelijke prijs kopen, maar tegenstanders vonden de locatie te ver buiten het centrum liggen. Bovendien woonden in deze buurt voornamelijk protestanten. De overige locaties waren echter vrij krap en uiteindelijk na een strijd van twaalf jaar, hakte de bisschop de knoop door en kon de bouw beginnen. Er wordt ongeveer een jaar gewerkt aan de bouw en op 5 december 1888 wijdt Mgr. Snickers de nieuwe kerk in. De toren is dan nog niet af, dat gebeurt in 1894.

 waaronder het Erve Groothuis in Hertme, ook wel Spookhoes genoemd aan de Loodijk; het Erve Hulscher in Zenderen of naar het Erve Wierick in Bornerbroek.

In apart kader erbij
Volgens Handelingen was Stephanus de eerste van zeven door de apostelen aangestelde diakenen. Hij werd gestenigd na in Jeruzalem de hogepriester en oudsten te hebben beschuldigd van de moord op Jezus. De latere apostel Paulus stemde met zijn executie in en was er zelfs getuige van. Volgens een legende werd zijn stoffelijk overschot in 415 ontdekt in Jeruzalem. Het werd overgebracht naar het Vaticaan in Rome. De overblijfselen werden daar bijgezet in het graf van Laurentius van Rome. Stephanus wordt over het algemeen afgebeeld in de kledij van de diaken, de dalmatiek. Het is vaak een jonge man zonder baard en met vriendelijke gelaatstrekken. Als attribuut draagt hij stenen op zijn hoofd, in zijn handen of op zijn schouders, al dan niet bebloed. 26 december is de naamdag van Sint-Stephanus.

Schuurkerken: Erve Groothuis, Erve Hulscher en Erve Wierick waren schuurkerken